Drodzy Państwo
Przedstawiam sprawę naszej
koleżanki, której Okręgowy Sąd Pracy oddalił zaskarżenie decyzji ZUS w sprawie
odmowy uchylenia decyzji o emeryturze powszechnej z 2014 r. i nakazał ZUS
przeliczenie emerytury według art. 114 ustawy emerytalnej.
ZUS wniósł apelację od wyroku Sądu
Okręgowego do Sądu Apelacyjnego.
Nasza koleżanka, jak większość z nas, ma problemy ze zrozumieniem pism
sądowych. Przed wystąpieniem w Sądzie Apelacyjnym musi się przygotować do
rozprawy.
Najlepszym wyjściem jest napisanie
odpowiedzi na apelację złożoną przez ZUS i „trzymanie” się treści zawartych w
tym piśmie procesowym.
Bardzo proszę wszystkich, którzy mogą pomóc, w napisaniu pisma
procesowego – odpowiedzi na apelację ZUS.
Takie pismo będzie wzorem dla pozostałych
Pań, które mają podobnie rozpatrzone sprawy w sądach okręgowych i które
zdecydują się na dalszą walkę w sądach apelacyjnych.
Pisma sądowe są dosyć obszerne, ale
zamieszczam je w całości. Warto przeczytać całe uzasadnienia, gdyż zawierają wiele przepisów emerytalnych.
WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 czerwca 2019r.
Sąd Okręgowy
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 czerwca 2019r. sprawy ….
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o uchylenie decyzji wydanej z
naruszeniem prawa w związku z odwołaniem N. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 17 kwietnia 2019 r. zmienia zaskarżoną decyzję o (tyle, że
ustala N. prawo do przeliczenia emerytury przyznanej decyzją z 2014r. znak ENP
z pominięciem w podstawie obliczenia emerytury sumy kwot pobranych emerytur w
wysokości, poczynając od 1 marca 2016r.;
1. oddala
odwołanie w pozostałym zakresie
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Białymstoku na wniosek N. o
przeliczenie emerytury zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca
2019 r. postanowieniem z 17.04.2019 r. wznowił postępowanie w sprawie
zakończonej decyzją z 18.02.2014 r. znak ENP…. Następnie decyzją z 17.04.2019
r. odmówił uchylenia decyzji z 18.02.2014 r. znak ENP… i stwierdził jej wydanie
z naruszeniem prawa.
W uzasadnieniu decyzji wskazano, że zgodnie z art. 146 $ 1 k.p.a.,
uchylenie decyzji z powodu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności
aktu normatywnego z Konstytucją, na podstawie którego została wydana decyzja,
nie może nastąpić, jeżeli od dnia uchylenia decyzji upłynęło pięć lat. W takim
przypadku, zgodnie z art. 151 $ 2 k.p.a., organ administracji publicznej
ogranicza się do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa
oraz wskazuje okoliczności, z powodu których nie uchylił tej decyzji. Ponieważ
od dnia doręczenia zaskarżonej decyzji upłynęło pięć lat, nie jest możliwe jej
uchylenie.
W odwołaniu od tej decyzji N. wskazała, że domaga się przeliczenia
emerytury zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 r. w
najkorzystniejszy dla niej sposób.
W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie. Wskazał,
iż podstawą rozstrzygnięcia były przepisy art. 146 $ 1, art. 151 $ 2 ustawy z
dnia 14.06.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tj. Dz. U. z 2018 r.
poz. 2096 ze zm.) i powtórzył uzasadnienie zaskarżonej decyzji.
Sąd ustalił, co następuje:
Decyzją z 23 marca 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w
Białymstoku przyznał, N. urodzonej w 1953 r. emeryturę poczynając od
1 marca 2009 r. tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek (znak: …E). Do
ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto: wynagrodzenie - dochód - przychód,
które stanowiły podstawę wymiaru składek z 10 lat kalendarzowych. Wskaźnik
podstawy wymiaru wyniósł ... Do ustalenia wysokości emerytury uwzględniono 35
lat i 10 miesięcy okresów składkowych oraz 1 miesiąc okresów nieskładkowych.
Kolejnymi decyzjami emeryturę tę waloryzowano oraz przeliczano z uwagi na
zatrudnienie.
Na wniosek N., decyzją z 18 lutego 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Oddział w Białymstoku przyznał N. emeryturę poczynając od 1 stycznia 2014 r.
tj. od miesiąca zgłoszenia wniosku (znak: ENP…). Wysokość emerytury została
obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy z dnia 17.12.1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu
obowiązującym na dzień wydania decyzji (tj. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.1227 ze
zm.). Kwota składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji
została zsumowana z kwotą zwaloryzowanego kapitału początkowego. Od otrzymanej
kwoty odjęto sumę kwot pobranych emerytur i podzielono ją przez średnie dalsze
trwanie życia. Emerytura przyznana tą decyzją została zawieszona, ponieważ była
świadczeniem mniej korzystnym od pobieranej dotychczas.
Sąd zważył, co
następuje:
Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 6 marca 2019 r., sygn. akt P 20/16
orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 oraz z
2019 r. poz. 39), w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r., w zakresie,
w jakim dotyczy urodzonych w 1953 r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013 r.
nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, jest niezgodny z
art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Należy przypomnieć, że 1 stycznia 2013 r. weszły w życie zmiany wprowadzone
ustawą z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 637;
dalej: ustawa nowelizująca). Zgodnie z art. 1 pkt 6 lit. b ustawy
nowelizującej, do art. 25 ustawy o FUS wprowadzono ust. 1a-1c. W nowym art. 25
ust. 1b ustawy o FUS zawarto zmodyfikowaną regułę obliczania emerytury
przysługującej ubezpieczonym w związku z osiągnięciem powszechnego wieku
emerytalnego. W myśl nowych zasad wysokość tego świadczenia, stanowiącą
waloryzowane składki na ubezpieczenie oraz zwaloryzowany kapitał początkowy,
pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot już pobranych emerytur, przyznanych
przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. W efekcie sytuacja prawna
osób, które uzyskały przed 1 stycznia 2013 r. prawo do tzw. wcześniejszej
emerytury, ale do tego momentu nie osiągnęły jeszcze powszechnego wieku
emerytalnego, uległa zmianie. Polegała ona na tym, że w momencie przechodzenia
na tzw. wcześniejszą emeryturę obowiązywały inne reguły ustalania wysokości
przyszłej emerytury powszechnej. Reguły te zmieniono od 1 stycznia 2013 r.,
ponieważ od tego momentu ustawodawca wprowadził mechanizm potrącania kwot
pobranych już świadczeń emerytalnych przy ustalaniu kwoty świadczenia
przysługującego po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.
W uzasadnieniu orzeczenia Trybunał wskazał, że wprowadzenie do ustawy o FUS
mechanizmu potrącania kwot pobranych świadczeń z tytułu wcześniejszej emerytury
przy obliczaniu podstawy emerytury powszechnej dla kobiet urodzonych w 1953 r.
nastąpiło z naruszeniem wynikającej z art. 2 Konstytucji zasady zaufania do
państwa i stanowionego przez nie prawa. Ubezpieczone, które zdecydowały się
przejść na wcześniejszą emeryturę, nie miały — w momencie podejmowania tej
decyzji na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego — świadomości co do
skutków prawnych, jakie może ona wywoływać w sferze ich przyszłych uprawnień z
tytułu emerytury powszechnej. Nie mogły przewidzieć, że przejście na emeryturę
jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, będzie wiązało się
z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Nie spodziewały
się, że fakt wypłacania świadczeń emerytalnych wpłynie na sposób ustalania
wysokości świadczenia w ramach emerytury powszechnej. Dodatkowo należy zaznaczyć,
że kobiety te przez cztery lata mogły realizować swoje uprawnienia w oparciu o
obowiązujący przed 2013 r. stan prawny. Natomiast zasady ustalania wysokości
świadczeń emerytalnych, wypłacanych kobietom urodzonym w latach 1949-1952,
które przeszły na tych samych warunkach na emeryturę wcześniejszą, pozostały
niezmienione.
Trybunał, dokonując oceny konstytucyjności zaskarżonego przepisu,
uwzględnił zasadnicze zmiany systemu emerytalnego, jakie dokonały się w wyniku
reformy z 1999 r. Wziął pod uwagę nowe zasady gromadzenia kapitału i
rozliczania realizacji uprawnień emerytalnych (konsumpcji zgromadzonego
kapitału). Zmiana sposobu obliczania świadczenia emerytalnego polegająca na
zastąpieniu formuły zdefiniowanego świadczenia formułą zdefiniowanej składki
oznaczała, że przyszłe świadczenie przyznawane po
osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego będzie uzależnione od
wysokości składek ubezpieczonego, a więc od kwoty oszczędności zgromadzonych na
jego indywidualnym koncie. Od chwili wejścia w życie reformy emerytalnej było
wiadomo, że wysokość przyszłej emerytury powszechnej będzie ustalana w
odniesieniu do kwoty zwaloryzowanych składek zewidencjonowanych na
indywidualnym koncie ubezpieczonego, zwaloryzowanego kapitału początkowego
(składek odprowadzanych przez państwo przed 1999 r.) oraz średniego dalszego
trwania życia osoby ubezpieczonej.
Na tym tle Trybunał uwzględnił także regulacje o tzw. przejściowym
charakterze, które miały łagodzić skutki wprowadzenia reformy dla niektórych
grup ubezpieczonych. Jedną z nich były osoby urodzone w latach 1949-1968, które
mogły przejść na wcześniejszą emeryturę na starych zasadach, jeżeli spełniły
warunki określone w art. 46 ust. 1 ustawy o FUS.
W świetle tego przepisu „Prawo do emerytury na warunkach określonych w art.
29, 32, 33 i 39 przysługuje również ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia
1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli spełniają łącznie następujące
warunki: 1) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli
wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu
emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa; 2) warunki
do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia
2008 r.”. Natomiast art. 29 ust. 1 ustawy o FUS ustalał przesłanki nabycia tzw.
emerytury w niższym wieku: „Ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949
r., którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego określonego w art. 27 ust. 2 i 3,
mogą przejść na emeryturę: 1) kobieta — po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma
co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej
20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie
niezdolną do pracy(...)”.
Z uwagi na określenie przez ustawodawcę terminu końcowego (31 grudnia 2008
r.), do którego należało spełnić powyższe przesłanki, z uprawnienia tego mogły
skorzystać tylko kobiety urodzone do końca 1953 r. Przepis nie objął mężczyzn,
gdyż nie mogli osiągnąć wieku emerytalnego 60 lat w powyższym terminie.
Na tle nowych uregulowań wprowadzenie przez ustawodawcę możliwości
skorzystania przez kobiety z rocznika 1949-1953 przejścia na emeryturę na
zasadach obowiązujących przed reformą było niewątpliwie rozwiązaniem
korzystniejszym. Miały możliwość alternatywnego — w stosunku do powszechnego
wieku emerytalnego — przechodzenia na emeryturę z uwagi na posiadanie
odpowiednio długiego stażu pracy.
Unormowania te zakładały — również od samego początku — powiązanie sposobu
ustalania wysokości świadczenia emerytalnego „na starych zasadach”, czyli
zgodnie z uchylaną formułą zdefiniowanego świadczenia. Wykorzystanie tej
możliwości przez ubezpieczonych spełniających kryteria ustawowe musiało zatem
oznaczać decyzję co do tego, czy chcą oni wcześniej uzyskiwać świadczenie
emerytalne przypisane do „starego” systemu, czy też wolą kontynuować pracę
zawodową i opłacać składki na ubezpieczenie społeczne do momentu osiągnięcia
powszechnego wieku emerytalnego i uzyskania — z mocy prawa — emerytury
powszechnej, której wysokość będzie ustalona według nowych zasad. W każdym
takim wypadku była to zatem decyzja o charakterze systemowym. Ubezpieczony
rozstrzygał, czy — mając taki ustawowy przywilej — chce otrzymywać świadczenie
emerytalne zgodnie z dotychczasowymi zasadami, czy też decyduje się wyłącznie
na warunki przewidziane w nowym systemie emerytalnym.
Oceniając konstytucyjność zaskarżonego przepisu, Trybunał Konstytucyjny
wskazał, że zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa
ma ustalone i ugruntowane znaczenie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.
Oznacza konieczność zapewnienia bezpieczeństwa prawnego jednostki. Sprowadza
się ono do takiego
stanowienia i stosowania prawa, aby „nie stawało się (...) swoistą
pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, iż nie
naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie
podejmowania decyzji i działań oraz w przekonaniu, iż jego działania
podejmowane pod rządami obowiązującego prawa i wszelkie związane z nim
następstwa” (zob. m.in. wyroki TK z: 12 grudnia 2012 r., sygn. K 1/12, OTK ZU
nr 11/A/2012, poz. 134, cz. III, pkt 5.2.1; 12 maja 2015 r., sygn. P 46/13, OTK
ZU nr 5/A/2015, poz. 62, cz. Ill, pkt 8.3).
Ocena naruszenia zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez
nie prawa wiąże się zawsze z ustaleniem, czy oczekiwania formułowane przez
adresatów prawa w stosunku do wprowadzonych zmian były racjonalnie uzasadnione.
Trybunał wyrażał to wielokrotnie, wskazując, że należy zbadać, „na ile
oczekiwania jednostki, że nie narazi się ona na prawne skutki, których nie
mogła przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań, są
usprawiedliwione”. W ślad za tym Trybunał podkreślał, że jednostka „musi zawsze
liczyć się z tym, że zmiana warunków społecznych lub gospodarczych może wymagać
nie tylko zmiany obowiązującego prawa, ale również niezwłocznego wprowadzenia w
życie nowych regulacji prawnych” (zob. m.in. wyroki TK z: 28 lutego 2012 r.,
sygn. K 5/11, OTK ZU nr 2/A/2012, poz. 16, cz. III, pkt 4.1; 13 listopada 2012
r., sygn. K 2/12, OTK ZU nr 10/A/2012, poz. 121, cz. III, pkt 6). Jednostka nie
może racjonalnie oczekiwać, że system prawa pozostanie niezmieniony, w tym
również, że dotyczące jej zmiany nie będą dla niej niekorzystne. Może natomiast
żądać, aby wprowadzenie ewentualnych zmian nie następowało w sposób arbitralny,
a więc nie było nieuzasadnione i zaskakujące.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, korzyści wynikające w możliwości
przejścia na wcześniejszą emeryturę przez kobiety z rocznika 1953, choć
stanowiły wyjątek od założeń, na których opiera się nowy system emerytalny, nie
stanowią usprawiedliwionego uzasadnienia zmiany ich sytuacji prawnej. Trybunał
Konstytucyjny podkreślił, że to z mocy wyraźnego postanowienia ustawodawcy
modyfikacja systemu emerytalnego nie objęła tej grupy kobiet, jeżeli spełniały
warunki przejścia na wcześniejszą emeryturę i z możliwości takiej skorzystały.
Tym samym stworzył on dodatkowe gwarancje realizacji uprawnień emerytalnych
według zasad starego systemu. Z uwagi na to, że uprawnienia te z założenia
miały charakter przejściowy — obowiązujący do czasu ich wygaśnięcia — nastąpiło
niejako wzmocnienie usprawiedliwionego przekonania tych kobiet, że ustawodawca
nie wycofa się z ich realizacji oraz że nie będą miały do nich zastosowania
nowe uregulowania. Jeżeli w tym systemie ustawodawca zrobił wyjątek w stosunku
do pewnej grupy kobiet, to w takich okolicznościach sama świadomość
pozostawania w uprzywilejowanej sytuacji oraz znajomość nowych zasad systemu
emerytalnego opartego na kapitalizacji składek nie oznacza powinności liczenia
się z możliwością objęcia tej grupy osób nowymi uregulowaniami. Podejmowanie
decyzji o przejściu na wcześniejszą emeryturę nie może wiązać się z
pozostawaniem w niepewności co do ukształtowania ich sytuacji prawnej w
przyszłości, jeżeli jest konsekwencją decyzji podjętych w oparciu o
obowiązujący stan prawny. Rozpoczęcie realizacji prawa do wcześniejszej
emerytury, która bezpośrednio wpływa na wysokość emerytury powszechnej — w
oparciu o zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa — stanowi
podstawę uzasadnionego oczekiwania, że ustawodawca nie zmieni w sposób
niekorzystny „reguł gry” w stosunku do osób korzystających ze swoich uprawnień
na zasadach wskazanych w ustawie. Nie będzie tym samym pułapką dla tych, którzy
w zaufaniu do obowiązującego prawa, określającego w dodatku horyzont czasowy
wypłacanych świadczeń i zasad ich realizacji, skorzystali ze swoich uprawnień.
Nie oznacza to oczywiście, że ustawodawca w uzasadnionych okolicznościach
nie może dokonywać reform, zmieniając na niekorzyść dotychczasowe rozwiązania.
Z taką
sytuacją mieliśmy do czynienia w 1999 r., kiedy ustawodawca dokonał
zasadniczej reformy systemu emerytalnego. Wtedy należało się spodziewać nawet
drastycznie niekorzystnych zmian. Skoro jednak ustawodawca zdecydował się na
stopniowe wygaszanie „przywilejów i pozostawił w pewnych obszarach wybór
ubezpieczonym, oczywiście po spełnieniu określonych warunków, powinien do
momentu „skonsumowania” tych uprawnień utrzymać te same reguły gry. Inaczej
kształtuje się swoboda regulacyjna ustawodawcy w zakresie normowania świadczeń
przyszłych, które nie są jeszcze realizowane, a inaczej w zakresie uprawnień,
które już są realizowane, w szczególności w sytuacji gdy chodzi o uprawnienia
wzajemnie ze sobą powiązane, tj. jeżeli realizacja jednego z uprawnień wpływa
na ukształtowanie elementów uprawnienia z nim powiązanego. Skoro ustawodawca
wprowadził możliwość skorzystania z korzystniejszych regulacji, wskazując
jednocześnie horyzont czasowy realizacji uprawnień, jego obowiązkiem było
zagwarantowanie wypłaty świadczeń w tym okresie.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny wskazał, że wprowadzając zmiany, ustawodawca
powinien preferować rozwiązania najmniej uciążliwe dla jednostki i ustanawiać
regulacje, które ułatwią adresatom dostosowanie się do nowej sytuacji.
Pozostawienie okresu 6 miesięcy od uchwalenia zmiany art. 25 ust. 1b ustawy o
FUS do czasu jego wejścia w życie nie miało żadnego znaczenia dla osób, które
przeszły na wcześniejszą emeryturę do końca 2008 r. Ustawodawca, dokonując
zmian regulacji wobec kobiet urodzonych w 1953 r., zmienił skutki prawne ich
decyzji podejmowanych w innym stanie prawnym. Niektóre kobiety nawet po
czterech latach po przejściu na wcześniejszą emeryturę, dowiedziały się, że
wypłacone im świadczenia emerytalne pomniejszą podstawę ustalenia wysokości
emerytury powszechnej. Wprowadzenie nowych regulacji nastąpiło zdecydowanie za
późno, by przygotować się do takiej zmiany i uniknąć nieprzewidzianych,
niekorzystnych skutków prawnych. Kobiety te nie miały możliwości, by zmienić
konsekwencje decyzji podjętych w 2008 r.
Dlatego Trybunał stwierdził, że art. 25 ust. 1b ustawy o FUS jest niezgodny
z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą zaufania do państwa i stanowionego
przez nie prawa.
Trybunał Konstytucyjny wskazał, że skutkiem wyroku jest prawo wznowienia
postępowania z mocy art. 190 ust. 4 Konstytucji dla wszystkich kobiet objętych
zakresem orzeczenia Trybunału. Przepis ten otwiera drogę do sanacji
konstytucyjności sytuacji prawnych, w których zastosowanie art. 25 ust. 1b
ustawy o FUS wywołało konsekwencje zakwestionowane przez Trybunał. Z
powszechnego charakteru wyroków TK, o którym mowa w art. 190 ust. 1 Konstytucji
i utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu (art. 190 ust. 3
Konstytucji), wynika, że możliwość rozstrzygnięcia sprawy z pominięciem
derogowanego przepisu odnosi się zasadniczo do wszystkich spraw, w których
niekonstytucyjny przepis był podstawą orzeczenia o prawach osób uprawnionych,
bez względu na to, kto i w jakim trybie zwrócił się do Trybunału z odpowiednim
żądaniem.
Trybunał Konstytucyjny podkreślił też, że w orzecznictwie TK, pojęcie
„wznowienia postępowania”, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji ma
szersze znaczenie niż pojęcie „wznowienia” w sensie technicznym, przewidziane w
odpowiednich procedurach regulowanych w ustawach i obejmuje wszelkie instrumenty
proceduralne stojące do dyspozycji stron, organów i sądów, wykorzystanie
których umożliwia przywrócenie stanu konstytucyjności orzeczeń” (zob. np.
postanowienie z 14 kwietnia 2004 r., sygn. SK 32/01, OTK ZU nr 4/A/2004, poz.
35). Prawo sanacji konstytucyjności może być zrealizowane w dwojakim trybie.
Postępowania zakończone wydaniem wyroku przez sądy pracy i ubezpieczeń
społecznych mogą być wznowione na podstawie art. 401" ustawy z dnia 17
listopada 1964 r. — Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1360,
ze zm.). Natomiast osobom, które nie odwołały się od decyzji wydanych przez
Zakład Ubezpieczeń Społecznych przysługuje wznowienie postępowania na podstawie
art. 145a ustawy z dnia
6 czerwca 1960 r. — Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2018 r.
poz. 2096, ze zm.) w związku z art. 124 ustawy o FUS. Wznowienie w tym
kontekście oznacza prawo do skorzystania ze środków proceduralnych
zmierzających do wydania w zakończonej sprawie nowego rozstrzygnięcia, opartego
na stanie prawnym ukształtowanym po wejściu w życie orzeczenia Trybunału (por.
wyrok TK z 7 września 2006 r., sygn. SK 60/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 101).
W ostatniej części uzasadnienia punktu 5. Skutki wyroku, Trybunał
Konstytucyjny wskazał też, że cytowane przepisy dotyczące wznowienia
postępowania nie uwzględniają jednak specyficznej sytuacji związanej z
obowiązkiem sanacji konstytucyjności w sprawach dotyczących emerytur kobiet,
które przed dniem 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie
art. 46 ustawy o FUS. Pozostawiają tym samym znaczny margines dowolności
organom i sądom w ocenie i rozstrzygnięciu następstw wyroku TK w konkretnych
wypadkach.
Prawo ubezpieczeń społecznych nie przewiduje wprost możliwości wznowienia
postępowania przed organem rentowym na skutek wydania wyroku przez Trybunał
Konstytucyjny. W tej sytuacji, stosownie do treści art. 123 ustawy z dnia
13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz.U. z 2019 r. poz. 300
ze zm.), zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego,
przewidujące możliwość wznowienia postępowania administracyjnego na skutek
wydania wyroku przez Trybunał Konstytucyjny. Zgodnie z art. 145a $ 1 k.p.a.
można żądać wznowienia postępowania w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny
orzekł o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu
normatywnego, na podstawie którego została wydana decyzja. W tej sytuacji
skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia
wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (art. 145a $ 2 k.p.a.).
Odnosząc treść cytowanego przepisu do okoliczności faktycznych
rozpoznawanej sprawy, należy uznać, że ubezpieczona N. zachowała termin do
wniesienia skargi o wznowienie postępowania administracyjnego przed organem
rentowym. Wniosek o przeliczenie emerytury zgodnie z wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z 6 marca 2019 r. sygn. akt P 20/16, który został ogłoszony w
Dzienniku Ustaw RP z 21 marca 2019 r. pod pozycją 539, N. wniosła 1.04.2019 r.
a więc w terminie określonym ustawą. Dlatego postanowieniem z 17.04.2019 r.
organ rentowy wznowił postępowanie w sprawie zakończonej decyzją z 18.02.2014
r. znak ENP... Następnie decyzją z 17.04.2019 r. odmówił uchylenia decyzji z
18.02.2014 r. znak ENP… i stwierdził jej wydanie z naruszeniem prawa.
Decyzja w tym zakresie jest prawidłowa. Zgodnie z art. 146 $ 1 k.p.a.,
uchylenie decyzji z powodu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności
aktu normatywnego z Konstytucją, na podstawie którego została wydana decyzja,
nie może nastąpić, jeżeli od dnia uchylenia decyzji upłynęło pięć lat. W takim
przypadku, zgodnie z art. 151 $ 2 k.p.a., organ administracji publicznej
ogranicza się do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa
oraz wskazuje okoliczności, z powodu których nie uchylił tej decyzji. Ponieważ
od dnia doręczenia zaskarżonej decyzji upłynęło pięć lat, nie jest możliwe jej
uchylenie.
W odwołaniu od tej decyzji N. wskazała, że domaga się przeliczenia
emerytury zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 r. Nie
kwestionowała upływu pięciu lat od doręczenia decyzji, ani nie kwestionowała
innych podstaw wydanej decyzji. Wskazała, że organ rentowy był zobowiązany do
przeliczenia świadczenia na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej.
Dlatego zaskarżona decyzja z 16.04.2019 r. jest prawidłowa i w tym zakresie
należało odwołanie oddalić na podstawie art. 477 '* 8 1 k.p.c. (pkt 2 wyroku).
W ocenie Sądu istnieje jednak rozbieżność między wnioskiem ubezpieczonej i
jej odwołaniem a treścią decyzji organu rentowego. Wniosek N. z 1.04.2019 r.
dotyczy przeliczenia emerytury zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6
marca 2019 r. Zawiera wprawdzie żądanie wznowienia postępowania, ale
jednocześnie wnosi o zastosowanie najkorzystniejszych przepisów. Należy
podkreślić, że organ rentowy ma obowiązek działania na korzyść ubezpieczonych i
zastosowania najkorzystniejszych obowiązujących przepisów. Istotne jest też, że
sam Trybunał Konstytucyjny wskazał, że przepisy dotyczące wznowienia
postępowania nie uwzględniają specyficznej sytuacji związanej z obowiązkiem
sanacji konstytucyjności w sprawach dotyczących emerytur kobiet, które przed
dniem 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 ustawy
o FUS. Pozostawiają tym samym znaczny margines dowolności organom i sądom w
ocenie i rozstrzygnięciu następstw wyroku TK w konkretnych wypadkach.
Zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie istnieją podstawy do ponownego ustalenia
prawa w oparciu o art. 114 ustawy o FUS. Jego treść jest następująca:
1. W
sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby
zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala
prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:
1) po
uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe
okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo
do świadczeń lub ich wysokość;
2) decyzja
została wydana w wyniku przestępstwa;
3) dowody,
na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne,
okazały się fałszywe;
4) decyzja
została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez
osobę pobierającą świadczenie;
5) decyzja
została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało
następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;
6) przyznanie
świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu
organu rentowego.
1a. (utracił moc)
1b. Z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 2 i 3 decyzja może zostać uchylona
lub zmieniona również przed stwierdzeniem sfałszowania dowodu lub popełnienia
przestępstwa orzeczeniem sądu lub innego organu, jeżeli sfałszowanie dowodu lub
popełnienie przestępstwa jest oczywiste, a uchylenie lub zmiana decyzji są
niezbędne do zapobieżenia poważnej szkodzie dla interesu publicznego.
1c. Z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 2 i 3 można uchylić lub zmienić
decyzję także w przypadku, gdy postępowanie przed sądem lub innym organem nie
może być wszczęte na skutek upływu czasu lub z innych przyczyn określonych w
przepisach Kodeksu postępowania karnego.
1d. O wszczęciu postępowania z urzędu w sprawie uchylenia lub zmiany
decyzji, o której mowa w ust. 1, organ rentowy zawiadamia niezwłocznie osobę
zainteresowaną.
1e. Uchylenie lub zmiana decyzji, o której mowa w ust. 1, nie może
nastąpić, jeżeli od dnia jej wydania upłynął okres:
1) 10
lat - w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2-4;
2) 5
lat - w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 1 i 5;
3) 3
lat - w przypadku określonym w ust. 1 pkt 6.
1f. Przepisu ust. 1e nie stosuje się, jeżeli:
1) w
wyniku uchylenia lub zmiany decyzji z przyczyn określonych w ust. 1 osoba
zainteresowana nabędzie prawo do świadczenia lub świadczenie w wyższej
wysokości;
2) uchyleniu
lub zmianie podlega decyzja o ustaleniu kapitału początkowego, który nie został
uwzględniony do obliczania wysokości emerytury ustalonej prawomocną decyzją.
1g. Organ rentowy odstępuje od uchylenia lub zmiany decyzji, z przyczyn
określonych w ust. 1 pkt 6, jeżeli uchylenie lub zmiana decyzji wiązałyby się z
nadmiernym obciążeniem dla osoby zainteresowanej, ze względu na jej sytuację
osobistą lub materialną, wiek, stan zdrowia lub inne szczególne okoliczności.
2. Jeżeli
prawo do świadczeń lub ich wysokość ustalono orzeczeniem sądu, organ rentowy w
przypadkach określonych w ust. 1:
1) wydaje
we własnym zakresie decyzję przyznającą prawo do świadczeń lub podwyższającą
ich wysokość;
2) występuje
do właściwego sądu ze skargą o wznowienie postępowania, gdy z dokonanych
ustaleń wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje lub świadczenia przysługują
w niższej wysokości;
3) wstrzymuje
wypłatę świadczeń w całości lub części, jeżeli emeryt lub rencista korzystał ze
świadczeń na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w innych
wypadkach złej woli.
Zastosowanie w tej sprawie znajdzie art. 114 ust.1 pkt 1 i ust. 1f pkt 1
ustawy o FUS. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdził, że art.
25 ust. 1b ustawy o FUS w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r., w
zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w 1953 r. kobiet, które przed 1 stycznia
2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, jest
niezgodny z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą zaufania do państwa i
stanowionego przez nie prawa, stanowi w ocenie Sądu nową okoliczność, o której
mowa we wskazanym przepisie.
W tym miejscu należy wskazać na postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 sierpnia 2018 r. | UK 355/17, w którym
wskazano, że przepis art. 190 ust. 4 Konstytucji wyraźnie odsyła w przypadku w
nim określonym do przepisów określających zasady i tryb wznowienia
postępowania. Tymczasem instytucja przewidziana w art. 114 ust. 1 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 ze zm.) nie jest wznowieniem postępowania sensu
stricto, lecz co najwyżej „swoistym wznowieniem postępowania”, ma szerszy charakter
niż wznowienie postępowania i nieco odmienne od niego przesłanki. Z istoty swej
służy też innym celom, pozwalając ponownie ustalić prawo do świadczeń
emerytalno-rentowych lub ich wysokość przy wykorzystaniu mniej rygorystycznych
podstaw niż określone w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego
podstawy wznowienia takiego postępowania. Nie jest też ograniczona jakimkolwiek
terminem. Co jednak szczególnie istotne, orzeczenie, o którym mowa w art. 190
ust. 4 Konstytucj, stanowi samodzielną i szczególną podstawę wznowienia
postępowania wymienioną expressis verbis w przepisach regulujących postępowanie
zarówno sądowe (art. 401" k.p.c. i art. 540 $ 2 k.p.k.), jak i
administracyjne (art. 145a k.p.a.). Stosownie do art. 124 ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w postępowaniu w sprawach o
świadczenia określone w powołanej ustawie stosuje się przepisy Kodeksu
postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Za przepis, na
podstawie którego może dojść do wzruszenia decyzji organu rentowego wydanej w
oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za
niezgodny z Konstytucją, należy zatem uznać art. 145a k.p.a. W orzeczeniu tym
Sąd Najwyższy nie rozważał jednak szerzej możliwości zastosowania art. 114
ustawy o FUS w sytuacji wyeliminowania z obrotu prawnego przepisu, w wyniku
uznania go za niekonstytucyjny orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego. Jest to
istotne, zwłaszcza w sytuacji, gdy organ rentowy po wznowieniu postępowania
odmawia uchylenia decyzji na podstawie art. 151 $ 2 w związku z art.146 $ 1
k.p.a. z powodu upływu pięciu lat od doręczenia decyzji i jednocześnie
stwierdza jej wydanie z naruszeniem prawa.
Do oceny możliwości zastosowania art.114 ustawy o FUS w niniejszej sprawie,
zasadnicze znaczenie mają rozważania zawarte w wyroku Sądu Najwyższego - Izba
Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 29 listopada 2016 r. sygn.
II UK 416/15 oraz w cytowanych w nim, na poparcie przeprowadzonych wywodów
prawnych, orzeczeniach. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy wskazał:
„Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, w ubezpieczeniach
społecznych regułą jest kształtowanie sfery prawnej ubezpieczonych i instytucji
ubezpieczeniowej z mocy prawa. Zasada ta znajduje odzwierciedlenie w art. 100
ustawy o emerytalnej, zgodnie z którym prawo do świadczeń w niej określonych
powstaje (in abstracto) z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia
prawa. Prawo do świadczeń powstaje i istnieje niezależnie od decyzji organu
rentowego, a tylko jego realizacja w postaci wypłaty świadczenia wymaga
potwierdzenia decyzją (uchwała całej Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z 20 grudnia 2000 r., III ZP 29/00 OSNAPIUS 2001 Nr 12, poz. 418).
Tym samym zadaniem organu rentowego, na etapie nabycia in concreto prawa, jest
jedynie ustalenie, że zostały spełnione warunki uzyskania uprawnienia
emerytalnego oraz jego konkretyzacja w drodze decyzji.
Jak trafnie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 sierpnia 2016
r., I UK 333/15 skoro decyzje organu rentowego sprowadzają się - zasadniczo -
do deklaratywnego potwierdzenia uprawnień przysługujących ubezpieczonym z mocy
prawa, to przepisy odnoszące się do trwałości i wzruszalności decyzji organu
rentowego nie mogą być interpretowane i stosowane w taki sposób, który
prowadziłby do trwałego pozbawienia osób ubezpieczonych uprawnień
przysługujących im ex lege. Deklaratywny charakter decyzji organu rentowego
potwierdzających przysługiwanie ubezpieczonemu prawa do określonego świadczenia
rzutuje szczególnie na ograniczenie ostateczności decyzji organu rentowego
odmawiających prawa do świadczenia, ponieważ stabilność negatywnego
rozstrzygnięcia o prawach jednostki nie jest w tym przypadku wartością, która
mogłaby przeważyć nad rzeczywistą realizacją konstytucyjnego i ustawowego prawa
do zabezpieczenia społecznego. W tym kierunku zmierza wykładnia i praktyka Sądu
Najwyższego dotycząca art. 114 ustawy emerytalnej. Traktuje ona ten przepis
jako podstawę prawną dla weryfikacji i wzruszalności decyzji organów rentowych,
w których zawarto ustalenia pozostające w obiektywnej sprzeczności z
ukształtowanym ex lege stanem uprawnień emerytalno-rentowych zainteresowanych
(wyroki Sądu Najwyższego z 25 lutego 2008 r., I UK 249/07) OSNP 2009 nr 11-12,
poz. 152; 22 lutego 2010 r., | UK 247/09, z 9 grudnia 2015 r., | UK 533/14 oraz
postanowienie Sądu Najwyższego z 20 września 2011 r., | BU 4/11. Sprzeczność ta
zachodzi zarówno w przypadku decyzji organu rentowego błędnie przyznających
świadczenie (potwierdzających prawo do świadczenia), pomimo że prawo do niego
nie powstało, jak i w przypadku decyzji błędnie odmawiających realizacji prawa
do świadczenia, przysługującego z mocy prawa ubezpieczonemu. Niezgodność ta
może powstać także na skutek popełnionych przez organ rentowy uchybień normom
prawa materialnego. Eliminacja tych sprzeczności stanowi uzasadnienie dla
ponowienia postępowania zakończonego ostateczną decyzją organu rentowego,
której rozstrzygnięcie jest niezgodne z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną ubezpieczonego.
W ponawianym postępowaniu organ rentowy dąży do ustalenia, czy popełnione
uchybienia (przede wszystkim w zakresie prawa materialnego
ale także procesowego) lub przedłożone dowody albo ujawnione fakty
mają wpływ na zmianę dokonanych wcześniej ustaleń, od których zależy
potwierdzenie uprawnienia ubezpieczonego do określonego świadczenia."
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym sprawę sygn. Il UK 416/15 podzielił
również stanowisko wyrażone w przywołanym wyżej wyroku Il UK 333/15, że funkcję
usuwania z obrotu prawnego wadliwych decyzji organu rentowego stanowi art. 114
ustawy emerytalnej. Wskazał, że jeśli niekwestionowanym celem tego przepisu
jest podważenie obiektywnie wadliwej decyzji organu rentowego, to zakres jego
zastosowania nie może ograniczać się tylko do tych przypadków, gdy organ
rentowy wydał obiektywnie wadliwą decyzję na korzyść zainteresowanej osoby
(która potwierdziła deklaratywnie prawo do emerytury mimo niespełnienia przez
nią przesłanek nabycia tego prawa). Przepis ten tym bardziej powinien znajdować
zastosowanie do eliminacji z obrotu takich wadliwych decyzji organu rentowego,
które w wyniku błędnej (ze strony organu rentowego) wykładni przepisów prawa
lub błędnego zastosowania przepisów prawa do prawidłowo ustalonego stanu faktycznego,
doprowadziły do pozbawienia jednostki możliwości faktycznego korzystania z
przysługujących jej z mocy samego prawa świadczeń emerytalnych.
Jak przyjęto w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z 26 listopada 1997
r., III ZP 40/97 (OSNAPiUS 1998 Nr 14, poz. 429), „prawidłowa wykładnia
obowiązującego przepisu, odmienna od przyjmowanej uprzednio, jest nową
okolicznością (...). Ujawniona po uprawomocnieniu się decyzji stanowi podstawę
do wznowienia postępowania (...)”. Z orzeczenia tego wynika wprost, że
ustalenie w toku postępowania, zapoczątkowanego kolejnym wnioskiem
ubezpieczonego o ponowne ustalenie prawa, obiektywnej niezgodności
wcześniejszej decyzji organu rentowego z obowiązującymi w tym zakresie
regulacjami, dotyczącymi przesłanek nabycia prawa objętego wnioskiem, upoważnia
organ do wzruszenia decyzji organu rentowego korzystającej z przymiotu
ostateczności. Ten kontekst nie może być pomijany przy ustaleniu znaczenia
zwrotu „ujawnienie okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji” zawartego
w art. 114 ustawy emerytalnej.
Zgodnie z poglądem wyrażonym w wyroku Sądu Najwyższego z 26 lipca 2013 r.,
III UK 145/12 w którym wyjaśniono, że znaczenie zawartego w art. 114 ustawy
„okoliczności” występuje w dwóch znaczeniach: 1) okoliczności faktycznych oraz
2) okoliczności sprawy. W tym drugim znaczeniu chodzi o ogół wymagań formalnych
i materialnoprawnych związanych z ustalaniem decyzją rentową prawa do świadczeń
emerytalno- rentowych (por. także wyrok Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2004 r.,
II UK 228/03, OSNP 2004 Nr 19, poz. 341). W konkluzji, ujawnieniem
„okoliczności” w rozumieniu komentowanego przepisu może być stwierdzenie, że
wcześniejsza decyzja organu rentowego (odmawiająca prawa do świadczenia)
opierała się na błędnej wykładni przepisu normującego jeden z warunków nabycia
prawa do emerytury w wieku obniżonym. Mając zaś na względzie zarysowaną powyżej
koncepcję „obiektywnej błędności decyzji organu rentowego”, przepis art. 114
ustawy emerytalnej tym bardziej powinien znajdować zastosowanie, gdy
obiektywnie wadliwa decyzja organu rentowego, odmawiająca wnioskodawcy
potwierdzenia przysługującego mu prawa do świadczenia emerytalnego, jest
efektem konsekwentnego nieuwzględniania przez organ rentowy wykładni ustawy
emerytalnej dokonywanej w różnych sprawach przez Sąd Najwyższy (wyroki Sądu
Najwyższego: z 21 czerwca 2012 r., III UK 125/11 z 13 lipca 2011 r., I UK 12/11
oraz z 23 kwietnia 2010 r., II UK 313/09 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z
19 listopada 2013 r., | UK 257/13 z 18 października 2013 r., I UK 164/13 z 11
kwietnia 2012 r., I UK 439/11).
Przedstawiona wykładnia Sądu Najwyższego, dotycząca stosowania art. 114
ustawy o FUS, pozwala traktować nawet błędne stosowanie przepisów ustawy
emerytalnej przez organ rentowy, jako podstawę zastosowania art. 114 ust. 1 pkt
1. W ocenie Sądu, tym
bardziej podstawą zastosowania tego przepisu jest orzeczenie
Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności zastosowanego przy ustalaniu
wysokości emerytury przepisu art. 25 ust. 1b ustawy o FUS.
Odnosząc się do wymogu z art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy o FUS, by ujawniona
nowa okoliczność istniała przed wydaniem błędnej decyzji, należy zwrócić uwagę,
że jeśli art. 25 ust. 1b ustawy o FUS został uznany przez Trybunał
Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, to nie mógł on stanowić podstawy
prawnej decyzji ustalającej wysokość emerytury, ponieważ przepis ten był
niekonstytucyjny od chwili uchwalenia, a więc także w momencie stosowania go
przez organ rentowy, czego nie może podważyć fakt, iż w tym czasie korzystał on
jeszcze z domniemania konstytucyjności (por. wyrok Sądu Najwyższego - Izba
Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 26 października 2016
r. III UK 5/16, w którym wskazano o retroaktywnym skutku orzeczeń Trybunału
Konstytucyjnego derogujących konkretne przepisy jako niezgodne z Konstytucją
RP, który należy rozumieć w ten sposób, że uznany przez Trybunał Konstytucyjny
za niezgodny z Konstytucją przepis prawa nie może być stosowany przez sądy i
inne organy w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia
Trybunału, por. też postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 7 grudnia 2000 r.,
III ZP 27/00, OSNAPiUS 2001 nr 10, poz. 331i z dnia 10 stycznia 2014 r., III
UZP 3/13, oraz wyroki: z dnia 5 września 2001 r., II UKN 542/00, OSNP 2003 nr
2, poz. 36; z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN 419/01, OSNAPiUS 2002 nr 23, poz.
58; z dnia 27 września 2002 r., II UKN 581/01, OSNP 2003 nr 23, poz. 581; z
dnia 18 grudnia 2002 r., | PKN 668/01, OSNP 2004 nr 3, poz. 47, z dnia 24
stycznia 2006 r., | PK 116/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 353; z dnia 4 lipca
2012 r., III UK 132/11).
W ocenie Sądu, pogląd ten w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy
pozwala uznać za w pełni uprawnione stanowisko, że w przypadku wniosku
ubezpieczonej o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem skutków orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 r. należy wysokość emerytury ustalić
tak, jakby art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w stosunku do kobiet urodzonych w
roku 1953, nie obowiązywał w dacie wydawania decyzji o przyznaniu emerytury.
Jeśli bowiem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym do 30
września 2017 r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w 1953 r. kobiet, które
przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej
ustawy, został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją,
to nie mógł on stanowić podstawy prawnej gecyzj, w której podstawę obliczenia
emerytury pomniejszono o kwoty pobranych emerytur. Ponieważ przepis ten był
niekonstytucyjny od chwili uchwalenia, a więc także w momencie stosowania go
przez organ rentowy.
Odnosząc się do ustalonej w wyroku daty przeliczenia świadczenia należy
powołać się na art. 133 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który stanowi:
1. Wrazie
ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości,
przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w
którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie
wcześniej niż:
1) od
miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano
decyzję z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107a ust. 3;
2) za
okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli
odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu
rentowego lub odwoławczego.
2. Przepis
ust. 1 stosuje się odpowiednio również w razie ponownego ustalenia prawa do
świadczeń lub ich wysokości wskutek wznowienia postępowania przed organami
odwoławczymi albo wskutek kasacji, z tym że za miesiąc zgłoszenia wniosku
przyjmuje się miesiąc wniesienia wniosku o wznowienie postępowania lub o
kasację.
Należy podnieść, że w judykaturze Sądu Najwyższego (por. wyrok Sądu
Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 20
września 2017 r. | UK 359/16) zgodnie przyjmuje się, że zawarte w art. 133 ust.
1 pkt 2 ustawy emerytalnej określenie „błąd organu rentowego” należy rozumieć
szeroko, zgodnie z tzw. obiektywną błędnością decyzji (por. uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1995 r., I| UZP 28/94,
OSNAPiUS 1995 nr 19, poz. 242). Obejmuje on sytuacje, w których organ rentowy
miał podstawy do przyznania świadczenia, lecz z przyczyn leżących po jego
stronie tego nie uczynił. Za takie przyczyny można uznać wszelkie zaniedbania
tego organu, każdą obiektywną wadliwość decyzji, niezależnie od tego czy jest
ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania organu rentowego, czy też
rezultatem niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki
legislacyjnej i w konsekwencji niejednoznaczności stanowionych przepisów.
Oznacza to, że przedmiotowe pojęcie obejmuje również niedopełnienie obowiązku
działania z urzędu na korzyść osób uprawnionych do świadczeń emerytalno-rentowych
(por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 19 lutego 2002 r., II UKN 116/01, OSNP
2003 nr 24, poz. 599; z dnia 17 marca 2011 r., I UK 332/10, z dnia 4 grudnia
2012 r., II UK 130/12, OSNP 2013 nr 21-22, poz. 258, a także uzasadnienia
uchwał Sądu Najwyższego: z dnia 28 czerwca 2005 r., Ill UZP 1/05, OSNP 2005 nr
24, poz. 395 i z dnia 15 lutego 2006 r., II UZP 16/05, OSNP 2006 nr 15-16, poz.
244).
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano, że określenie
„błąd organu rentowego” obejmuje sytuacje, w których organ rentowy miał
podstawy do przyznania świadczenia, lecz z przyczyn leżących po jego stronie
tego nie uczynił. Za takie przyczyny uznaje się wszelkie zaniedbania tego
organu, każdą obiektywną wadliwość decyzji (teoria tzw. obiektywnej błędności
decyzji), niezależnie od tego, czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki,
celowego działania organu rentowego, czy też rezultatem niewłaściwych działań
pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej i w konsekwencji
niejednoznaczności stanowionych przepisów. Oznacza to, że przedmiotowe pojęcie
obejmuje również niedopełnienie przez organ rentowy obowiązku działania z
urzędu na korzyść osób uprawnionych do świadczeń emerytalno-rentowych (por.
wyrok Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2015 r., I UK 533/14 i powołane w nim
wcześniejsze orzecznictwo).
Uwzględniając taki sposób rozumienia błędu organu rentowego i odnosząc go
do wcześniejszych rozważań dotyczących retroaktywnych skutków orzeczeń
Trybunału Konstytucyjnego, należy stwierdzić, że decyzja organu rentowego z 18
lutego 2014 r. była dotknięta błędem, o którym mowa w art. 133 ust. 1 pkt 2 w
związku z art. 133 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach. W przypadku, gdy
przeliczone świadczenie — emerytura przyznana po osiągnięciu powszechnego wieku
emerytalnego - będzie korzystniejsze, wyrównanie powinno być wypłacone
poczynając od 1 marca 2016 r., to jest trzy lata wstecz, licząc od miesiąca, w
którym skarżąca zgłosiła w organie rentowym wniosek o przeliczenie emerytury.
Rozpoznając sprawę, Sąd rozważał również czy orzekając nie wykracza poza
ramy wytyczone zaskarżoną decyzją. W ocenie Sądu zaskarżona decyzja, chociaż
prawidłowa, nie rozstrzygała o całości żądania wnioskodawczyni. Organ rentowy
nie rozstrzygnął o możliwości przeliczenia emerytury, chociaż w ocenie Sądu był
do tego zobowiązany, zarówno wnioskiem, jak też obowiązkiem działania na
korzyść ubezpieczonego.
W tym miejscu należy powołać się na postanowienie Sądu Najwyższego - Izba
Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 26 kwietnia 2016 r.
sygn. I UZ 54/15, w którym stwierdzono, że Sąd rozpoznający odwołanie od
decyzji organu rentowego nie jest związany czy to wadliwą, czy to nieadekwatną
do istoty roszczeń ubezpieczonego podstawą prawną zaskarżonej decyzji organu
rentowego. Jeżeli zatem organ rentowy wydał decyzję w oparciu o błędną,
niewłaściwą podstawę prawną, to sąd ubezpieczeń społecznych,
rozpoznając sprawę, nie może powołać się na związanie taką podstawą
prawną zaskarżonej decyzji. Byłoby to bowiem zaprzeczenie funkcji
jurysdykcyjnej sądu. Ponadto, skoro sąd drugiej instancji nie jest związany
błędną podstawą prawną rozstrzygnięcia sprawy przyjętą przez sąd pierwszej
instancji, to tym bardziej sąd ubezpieczeń społecznych nie może być związany
niewłaściwą kwalifikacją prawną przyjętą przez organ rentowy. Sąd ubezpieczeń
społecznych ma zatem prawo przyjąć, na podstawie okoliczności towarzyszących
złożeniu wniosku, jakie przepisy należy zastosować w tej sprawie.
Mając powyższe na uwadze, Sąd na podstawie art. 477'* $ 2 k.p.c. orzekł,
jak w pkt. 1. sentencji wyroku.
Zus
Białystok, dnia 10 lipca 2019r.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku
III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych za pośrednictwem:
Sądu Okręgowego
Odwołujący: N.
Organ rentowy:
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Białymstoku
ul. Młynowa 29
15-404 Białystok
APELACJA ORGANU RENTOWEGO
Od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 18 czerwca 2019 roku, wydanego w sprawie…,
doręczonego w dniu 05 lipca 2019 roku.
W imieniu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Białymstoku,
pełnomocnictwo w aktach sprawy, zaskarżam powyższy wyrok w części dot. pkt.1
sentencji wyroku , zarzucając mu naruszenie:
1/ _ przepisów prawa materialnego, w szczególności:
• art.25
ust.l ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2018 r,, poz. 1270 ze zm.)
poprzez błędne zastosowanie w sytuacji, gdy przepis ten nie ma zastosowania do
przeliczania wysokości emerytury, a ma zastosowanie jedynie przy ustalaniu
prawa do świadczenia i obliczania jego wysokości po raz pierwszy;
• art.
114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2018 r., poz. 1270 ze zm.)
poprzez oparcie na jego podstawie orzeczenia o zmianie decyzji, wydanej na
podstawie aktu normatywnego, uznanego orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 06.03.2019r. za niezgodny z Konstytucją RP w sytuacji, gdy podstawę do
wznowienia postępowania stanowią przepisy kodeksu postępowania
administracyjnego;
-art.133 ust.l ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2018 r., poz.
1270 ze zm.) poprzez :
-zobowiązanie organu rentowego do przeliczenia wysokości emerytury za okres
przekraczający okres 3 lat, poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym
zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy ,
• zastosowanie
powołanego wyżej przepisu prawnego w sytuacji , gdy przyznanie prawa do
świadczenia i ustalenie jego wysokości decyzją z dnia 18.02.2014 roku nie było
następstwem błędu organu rentowego.
2/ - przepisów prawa procesowego:
• art.180
kodeksu postępowania administracyjnego w związku z art.124 ustawy z dnia
17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS poprzez ich niezastosowanie w
niniejszej sprawie w sytuacji, gdy przepisy dotyczące ubezpieczeń społecznych
nie ustalają odmiennych zasad postępowania w sprawach wznowienia postepowania w
związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzającego niezgodność
aktu prawnego z Konstytucją RP;
• art.477'"
8 2 kodeksu postępowania cywilnego poprzez jego niezastosowanie oraz rozstrzygnięcie
o nowym żądaniu, które nie było rozpoznane przez organ rentowy i nie było
przedmiotem zaskarżonej decyzji;
• art.
477'* $ 3 KPC poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy brak podstaw do
stwierdzenia, że odwołanie zostało wniesione związku z niewydaniem decyzji
przez organ rentowy.
Wskazując na powyższe podstawy apelacji organ rentowy wnosi o zmianę
zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 17.04.2019r.
UZASADNIENIE
Zaskarżoną decyzją z dnia 17.04.2019r. wydaną na podstawie przepisów
art.151 $ 2 w związku z art.146 $ 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks
postępowania administracyjnego (DZ.U. z 2018 r., poz. 2096 ze zm.), Zakład
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Białymstoku odmówił N. uchylenia decyzji z
dnia 18.02.2014r. i stwierdził jej wydanie z naruszeniem prawa, bowiem od dnia
doręczenia tej decyzji upłynęło 5 lat.
Odwołanie od powyższej decyzji złożyła N. kwestionując odmowę uchylenia
decyzji z dnia 18.02.2014roku i domagając się ustalenia wysokości emerytury
zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 06.03.2019r.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 18 czerwca 2019 roku zmienił zaskarżoną
decyzję o tyle, że ustalił N. prawo do przeliczenia emerytury przyznanej
decyzją z dnia 18 lutego 2014 roku z pominięciem w podstawie obliczenia
emerytury sumy kwot pobranych
emerytur poczynając od 1 marca 201óroku . Oddalił odwołanie w
pozostałym zakresie.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Białymstoku stoi na stanowisku, że
Sąd orzekający przy wydaniu zaskarżonego wyroku błędnie zastosował przepis
art.114 ust.l ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach 'z FUS,
albowiem to przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, w szczególności
art.145 $ 1, art.145a, art.146 $ l oraz art. 151 $ 2, stanowią podstawę do
wznowienia postępowania, uchylenia decyzji i ponownego rozstrzygnięcia w
sprawie.
Przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nie przewiduje możliwości wznowienia
postępowania przed organem rentowym na skutek wydania wyroku przez Trybunał
Konstytucyjny, stwierdzającego niezgodność aktu normatywnego z Konstytucją RP.
W przypadku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności aktu
normatywnego z Konstytucją, na podstawie którego zostało wydane prawomocne
orzeczenie sądowe lub ostateczna decyzja administracyjna, art.190 ust.4
Konstytucji RP odsyła do przepisów właściwych dla danego postępowania, tj.
określających zasady i tryb postępowania.
Instytucja przewidziana w art. 114 ust. | ustawy o emeryturach i rentach z
FUS nie jest wznowieniem postępowania sensu stricto, lecz co najwyżej „swoistym
wznowieniem postępowania” (vide: uzasadnienie uchwały Składu Siedmiu Sędziów
Sądu Najwyższego z 5 czerwca 2003 roku, podjętej w sprawie III UZP 5/03;
publikacja: OSN 2003, nr 18, por. 442 i orzecznictwo tam powołane), ma szerszy
charakter niż wznowienie postępowania i z istoty swojej służy innym celom,
pozwalając ponownie ustalić prawo do świadczeń emerytalno-rentowych. Orzeczenie
Trybunału Konstytucyjnego, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji RP,
stanowi samodzielną i szczególną podstawę wznowienia postępowania, wymienioną w
przepisach regulujących postępowanie zarówno sądowe (art. 401' k.p.c. i art.
540 $ 2 KPC), jak i administracyjne (art. 145a KPA).
Ponadto w myśl przepisu art.124 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w
postępowaniu w sprawach o świadczenia, określone w ustawie, stosuje się
przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że niniejsza ustawa
stanowi inaczej. Zatem stosownie do treści art.180 KPA w niniejszej sprawie
zastosowanie znajdują przepisy kodeksu postepowania administracyjnego,
przewidujące możliwość wznowienia postępowania na skutek wydania wyroku przez
Trybunał Konstytucyjny.
Zgodnie z art.145a $ 1 KPA można żądać wznowienia postępowania w przypadku,
gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, umową
międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego została
wydana decyzja.
W oparciu o przepis art.146 $ 1 KPA uchylenie decyzji z przyczyn
określonych, między innymi w art.145a nie może nastąpić, jeżeli od dnia
doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło 5 lat. W tym miejscu należy
wskazać, iż termin pięcioletni, chociaż zamieszczony w przepisie proceduralnym,
ma charakter materialny, a to oznacza, że jego upływ powoduje, że decyzja
ostateczna nie może być uchylona, mimo iż została wydana z naruszeniem prawa.
Tym samym upływ przedawnienia, zawarty w art.146 $ 1 KPA, oznacza bezwzględny
zakaz merytorycznego orzekania w sprawie (vide: wyrok WSA w Poznaniu z dnia 6
grudnia 2012r., IV SA/Po 1014/12, publikacja: Lex nr 1235410; wyrok WSA w
Poznaniu z dnia 7 lutego 2019r., II SA/Po 889/18, publikacja: Lex nr 2624795).
W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy uznał, iż nie ma podstaw do uchylenia
decyzji z dnia 18.02.2014r., zatem nie powinien dokonać merytorycznego
rozstrzygnięcia sprawy, w oparciu o przepis art.25 ust.l ustawy o emeryturach i
rentach z FUS. Powołany przepis art.25 ust.l nie ma zastosowania do
przeliczenia wysokości emerytury, a wyłącznie reguluje zasady ustalenia
wysokości emerytury przy przyznawaniu prawa do świadczenia po raz pierwszy.
W sprawie nie znajduje również zastosowania art. 477'* $ 3 KPC, bowiem
odwołanie nie zostało wniesione w związku z niewydaniem decyzji przez organ
rentowy. Wnioskodawczyni zaskarżyła decyzję z dnia 17.04.2019r., odmawiającą
uchylenia decyzji z dnia 18.02.2014r. i stwierdzającą jej wydanie z naruszeniem
prawa.
Zgodnie z art.151 $ 2 KPA w przypadku, gdy w wyniku wznowienia postępowania
nie można uchylić decyzji na skutek okoliczności, o których mowa w art.146,
organ administracji publicznej ograniczy się do stwierdzenia wydania
zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa oraz wskazania okoliczności, z powodu
których nie uchylił decyzji.
Zaskarżoną decyzją organ rentowy stwierdził wydanie decyzji z dnia
18.02.2014r. z naruszeniem prawa i odmówił jej uchylenia, ponieważ od dnia jej
doręczenia upłynęło 5 lat. Rozpatrując odwołanie w tej części sąd I instancji
zgodził się z decyzją organu rentowego (vide: sentencja wyroku).
W konsekwencji ta okoliczność powoduje brak podstaw prawnych do
merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.
Ponadto należy wskazać, że jeżeli Sąd Okręgowy uznał, iż odwołująca
zgłosiła nowe żądanie dotyczące przeliczenia wysokości emerytury, to zgodnie z
przepisem art. 477! $ 2 KPC powinien je przekazać organowi rentowemu do
rozpoznania. Wobec powyższego merytoryczne rozstrzygnięcie sądu I instancji,
przy zastosowaniu przepisu art.133 ust.l ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
zobowiązujące organ rentowy do przeliczenia wysokości emerytury za okres trzech
lat, było bezpodstawne.
Nadmienić należy, że skarga 0 wznowienie postepowania wpłynęła do organu
rentowego dnia 2.04.2019roku. Zatem w świetle powołanego w uzasadnieniu wyroku
art. 133 ust.l pkt.2 ustawy emerytalnej , wyrównanie może być wypłacone za
okres nie dłuższy niż od 1 kwietnia 2016 roku , to jest
3 lata wstecz licząc od miesiąca poprzedzającego miesiąc złożenia
wniosku o ponowne ustalenie wysokości emerytury.
Mając na względzie treść apelacji i wnioski w niej zawarte organ rentowy wnosi o uwzględnienie jej
jako zasadnej.
W załączeniu: odpis apelacji.
