Wypowiedzi Sądu Najwyższego, które nigdy nie powinny być zapomniane

 

„Organ rentowy w sytuacji gdy takie regulacje (ustawodawcze) jeszcze nie weszły w życie, powinien natomiast zrealizować standard konstytucyjny, a nie szukać kruczków prawnych i wykorzystywać najwygodniejszą podstawę prawną do tego, żeby świadczenia nie przeliczyć. Wówczas byłoby to działanie zgodne z prawem”

 

          Takie stanowisko Sądu Najwyższego przedstawił sędzia sprawozdawca Dawid Miąsik w opinii do zagadnienia prawnego III UZP 4/20 (z dnia 29.10.2020 r.) przesłanego przez Sąd Apelacyjny w Rzeszowie do Sądu Najwyższego.

            SN krytycznie ocenił zachowanie ZUS względem ubezpieczonych z rocznika 1953. Sędzia sprawozdawca wyjaśnił w ustnych motywach rozstrzygnięcia, że pożądane od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych było i jest takie zachowanie, które ma na celu zaspokojenie praw osób ubezpieczonych i realizację wyroku Trybunału.

            W przypadku przekroczenia 5-letniego terminu od wydania decyzji emerytalnej (przedawnienia) „sądy i organy powinny szukać (przy opieszałości ustawodawcy) instrumentów, które są już w systemie prawnym i które ten standard konstytucyjny zapewnią. Dlatego zdaniem SN art. 114 ust. 1 pkt 1 w takiej sytuacji może znaleźć zastosowanie.”

Art. 114. emer. i rent. ZUS

Nowe dowody mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość

1. W sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

1) po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;

„Przesłanką wzruszenia decyzji ZUS na tej podstawie nie będzie jednak sam wyrok TK, tylko nowa okoliczność polegająca na nieuwzględnieniu standardu konstytucyjnego, która istniała w dacie wydania pierwotnej decyzji - zaznaczył sędzia Dawid Miąsik”.

          Gdyby ZUS wypełnił ustawowy obowiązek, jakim jest działanie na korzyść ubezpieczonych w ramach dostępnych narzędzi prawnych, to zastosowałby art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej i uchyliłby decyzje o przyznaniu emerytury powszechnej i ponownie ustalił wysokość świadczenia.

Ileż byłoby mniej spraw sądowych, bo przecież nikomu nie zależy na mnożeniu postępowań. Jak wielu emerytkom zaoszczędzono by stresu, wysyłania tysięcy pism sądowych, „biegania” po sądach… Oczywiście, nadal zdarzałyby się zaskarżenia decyzji emerytalnych, ale nie byłoby takiego chaosu, sprzecznych orzeczeń sądowych, niekończących się odwołań, apelacji.

            Piszę o wypowiedzi Sądu Najwyższego w świetle decyzji, które otrzymujemy z ZUS po wejściu w życie ustawy naprawczej z dnia 19 czerwca 2020 r.

Co prawda, wielu emerytów otrzymało „odczuwalne” kwoty wyrównania świadczeń, nawet wtedy, gdy miesięczne podwyżki emerytur nie są zbyt wysokie, ale nieuchylenie decyzji o przyznaniu emerytury powszechnej, niewycofanie wniosku o przyznanie emerytury powszechnej (taki wniosek nie powinien być w ogóle rozpatrywany przez organ rentowy), przeliczenie świadczeń ze „starymi wskaźnikami dożycia” i brak waloryzacji kapitału początkowego i składek, są niewystarczające, nie spełniają naszych oczekiwań i nie respektują wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 r. Nie gwarantują jednolitego przeliczenia emerytur dla całego rocznika 1953.

            ZUS powinien sam dążyć do ograniczania barier przy rozpatrywaniu spraw ubezpieczonych. Ustawowym obowiązkiem m.in. organu rentowego jest przecież działanie na korzyść obywateli w ramach dostępnych narzędzi prawnych. Tylko w ten sposób będzie budował zaufanie do siebie, gdyż

„Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który chce być instytucją zaufania publicznego, szanuje zasady etyczne, prawa człowieka, pracownika”.

             Sąd Najwyższy wskazuje również na wielką rolę sądów. Sędzia Miąsik zaznaczył, że za każdym razem, gdy po wyroku TK ustawodawca byłby opieszały i nie wykonywał swojego zadania (tj. nie zapewniał stanu zgodnego z konstytucją albo nowelizacją przepisów nie objąłby wszystkich osób objętych skutkami orzeczenia), to właśnie przed sądami stoi zadanie wykonania standardu konstytucyjnego.

           Czy wydając teraz nowe decyzje, po wejściu w życie ustawy naprawczej, ZUS nie powinien uchylić decyzji o przyznaniu emerytury powszechnej z 2013/2014 r., a wniosek o przyznanie emerytury powszechnej uznać za błędny? Przecież tamta decyzja jest już nieaktualna i powinna być uchylona z urzędu, choćby w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1.

           Jeśli bezprawie może zagrażać obywatelom od strony twórców ustaw, to zasada nadrzędności i bezpośredniej stosowalności Konstytucji, rozumiana jako idea związania władzy nieprzekraczalnym prawem, staje się istotnym narzędziem Sądu ochrony ubezpieczonych przed związaniem ich decyzjami ZUS naruszającymi ich konstytucyjne prawo do własności, emerytury.

          Stosując ustawy trzeba uwzględnić kontekst konstytucyjny. Konstytucja jest bowiem najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. Sąd stosuje Konstytucję w jednostkowej sprawie i może odmówić stosowania przepisu ustawy lub rozporządzenia, jeżeli stwierdzi jego sprzeczność z prawem hierarchicznie wyższym. Nie narusza to kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, który ma inny przedmiot orzekania. Orzeka on o przepisie prawnym w zakresie jego zgodności z aktem wyższego rzędu, a nie o stosunkach społecznych, które ten przepis reguluje. Kontrola TK oparta jest na kontroli prawa.

Bezpośrednie stosowanie Konstytucji oznacza najszerszą (zupełną) ochronę praw ubezpieczonych. Konstytucyjna formuła państwa prawa realizującego zasady sprawiedliwości społecznej wyklucza, aby organ tego państwa, ZUS, bronił się przedawnieniem przed naprawieniem deliktu konstytucyjnego wobec ubezpieczonego.

             Możemy teraz mieć nadzieję, że po wniesieniu do sądu odwołania od najnowszej decyzji ZUS, sąd, przy rozpoznawaniu tego odwołania, zajmie stanowisko wskazane przez Sąd Najwyższy w opinii do zagadnienia prawnego III UZP 4/20 (z dnia 29.10.2020 r.).  

 

http://www.sn.pl/sprawy/SitePages/Zagadnienia_prawne.aspx?ItemSID=1416-301f4741-66aa-4980-b9fa-873e90506a11&ListName=Zagadnienia_prawne

https://biznes.interia.pl/emerytury/news-sad-najwyzszy-strofuje-zus-powinien-dzialac-na-korzysc-ubezp,nId,4830537#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=chrome

http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia3/iii%20uzp%204-20.pdf