Drodzy Państwo
Otrzymuję
ostatnio wiele informacji od Pań „przedawnionych”, którym oddziały ZUS
odmawiają przeliczenia emerytury według art. 114 ustawy emerytalnej po złożeniu
skargi o wznowienie postępowania, jak również mimo nakazu Okręgowych Sądów
Pracy. Często też wnoszą apelacje od wygranych przez emerytki spraw.
Motywują to brakiem przesłanek do zastosowania
art. 114, głównie ust. 1 punkt 1) i 6).
ZUS
zaprzecza, aby przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości
nastąpiło na skutek błędu organu rentowego. Tłumaczenie jest takie, iż organ
rentowy wykonywał tylko postanowienia ustawy.
Zobaczmy
zatem, co powiedział na ten temat Minister Marcin Zieleniecki (Podsekretarz
Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Przewodniczący Rady Nadzorczej ZUS) na obradach Senatu w
dniu 18.12.2019 r.:
„Chcę powiedzieć, że różnimy
się, jeżeli chodzi o kwestię dotyczącą terminu bądź też braku terminu, jak
państwo proponujecie, na zgłaszanie przez osoby, których dotyczy ta regulacja i
to orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, wniosków o obliczenie emerytury bez
zastosowania feralnego art. 25 ust. 1b. Zwracałem uwagę w trakcie prac w
komisji senackiej na to, że stronie rządowej zależy na tym, aby błędy,
które zostały popełnione w 2012 r. przy okazji prac i uchwalenia ustawy podwyższającej
wiek emerytalny, zostały naprawione jak najszybciej.(…)
Mamy świadomość tego,
że panie z rocznika 1953, ale też niektórzy panowie, którzy
zostali, że tak powiem, dotknięci tym błędem legislacyjnym,
po prostu czekają na to rozstrzygnięcie.(…)
Powiedziałem, że chcemy,
aby błąd legislacyjny został naprawiony, aby został naprawiony jak
najszybciej (…)
Jeżeli państwo dostrzegliście
zmianę stanowiska Rady Ministrów, czyli przed orzeczeniem Trybunału
Konstytucyjnego działanie w zaufaniu do tego domniemania konstytucyjności
przepisów, a dokładnie po 6 marca 2019 r. aktywność, jeżeli chodzi o współpracę
z Senatem, z komisją senacką, nad opracowaniem projektu ustawy, który ten błąd
legislacyjny miałby naprawić, to jest to właśnie wyraz tego, że
uznaliśmy, że ten stan prawny w wyniku orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego się zmienił i art. 25 ust. 1b ustawy
emerytalno-rentowej w zakresie, w jakim narusza zasadę zaufania obywateli do
państwa, po prostu jest niezgodny z konstytucją. Stąd zmiana stanowiska.”
Zdaniem wielu Sądów, w
niniejszej sprawie istnieją podstawy do ponownego ustalenia prawa w
oparciu o art. 114 ustawy o FUS.
Zastosowanie w sprawie wznowienia postępowania dla osób
„przedawnionych” znajduje art. 114 ust.1 pkt 1 i ust. 1f pkt 1 ustawy o FUS.
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 r. sygn. P 20/16
stanowi w ocenie Sądów nową okoliczność, o której mowa we wskazanym przepisie.
W
sprawie oceny możliwości zastosowania art.114 ustawy o FUS w sprawie
przeliczenia emerytury, Sąd Najwyższy wskazał:
„Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu
Najwyższego, w ubezpieczeniach społecznych regułą jest kształtowanie sfery
prawnej ubezpieczonych i instytucji ubezpieczeniowej z mocy prawa. Zasada ta
znajduje odzwierciedlenie w art. 100 ustawy o emerytalnej, zgodnie z którym
prawo do świadczeń w niej określonych powstaje (in abstracto) z dniem
spełnienia warunków wymaganych do nabycia prawa. Prawo do świadczeń powstaje i
istnieje niezależnie od decyzji organu rentowego, a tylko jego realizacja w
postaci wypłaty świadczenia wymaga potwierdzenia decyzją Tym samym zadaniem
organu rentowego, na etapie nabycia in concreto prawa, jest jedynie ustalenie,
że zostały spełnione warunki uzyskania uprawnienia emerytalnego oraz jego
konkretyzacja w drodze decyzji".
Jak
trafnie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy skoro decyzje organu rentowego sprowadzają
się - zasadniczo - do deklaratywnego potwierdzenia uprawnień przysługujących
ubezpieczonym z mocy prawa, to przepisy odnoszące się do trwałości i
wzruszalności decyzji organu rentowego nie mogą być interpretowane i stosowane
w taki sposób, który prowadziłby do trwałego pozbawienia osób ubezpieczonych
uprawnień przysługujących im ex lege.
Deklaratywny charakter decyzji organu rentowego
potwierdzających przysługiwanie ubezpieczonemu prawa do określonego świadczenia
rzutuje szczególnie na ograniczenie ostateczności decyzji organu rentowego
odmawiających prawa do świadczenia, ponieważ stabilność negatywnego
rozstrzygnięcia o prawach jednostki nie jest w tym przypadku wartością, która
mogłaby przeważyć nad rzeczywistą realizacją konstytucyjnego i ustawowego prawa
do zabezpieczenia społecznego.
W
tym kierunku zmierza wykładnia i praktyka Sądu Najwyższego dotycząca art.
114 ustawy emerytalnej. Traktuje ona ten przepis jako podstawę prawną dla
weryfikacji i wzruszalności decyzji organów rentowych, w których zawarto
ustalenia pozostające w obiektywnej sprzeczności z ukształtowanym ex lege
stanem uprawnień emerytalno-rentowych zainteresowanych.
Sprzeczność ta zachodzi w przypadku decyzji
błędnie odmawiających realizacji prawa do świadczenia, przysługującego z mocy
prawa ubezpieczonemu.
Niezgodność ta może powstać także na skutek
popełnionych przez organ rentowy uchybień normom prawa materialnego. Eliminacja
tych sprzeczności stanowi uzasadnienie dla ponowienia postępowania zakończonego
ostateczną decyzją organu rentowego, której rozstrzygnięcie jest niezgodne z
ukształtowaną ex lege sytuacją prawną ubezpieczonego. W ponawianym postępowaniu
organ rentowy dąży do ustalenia, czy popełnione uchybienia (przede wszystkim w
zakresie prawa materialnego ale także procesowego) lub przedłożone dowody albo
ujawnione fakty mają wpływ na zmianę dokonanych wcześniej ustaleń, od których
zależy potwierdzenie uprawnienia ubezpieczonego do określonego świadczenia.
Sąd
Najwyższy podzielił również stanowisko, że funkcję usuwania z obrotu prawnego
wadliwych decyzji organu rentowego stanowi art. 114 ustawy emerytalnej.
Wskazał, że jeśli niekwestionowanym celem tego przepisu jest podważenie
obiektywnie wadliwej decyzji organu rentowego, to przepis ten powinien
znajdować zastosowanie do eliminacji z obrotu takich wadliwych decyzji organu
rentowego, które w wyniku błędnej (ze strony organu rentowego) wykładni
przepisów prawa lub błędnego zastosowania przepisów prawa do prawidłowo
ustalonego stanu faktycznego, doprowadziły do pozbawienia jednostki możliwości
faktycznego korzystania z przysługujących jej z mocy samego prawa świadczeń
emerytalnych.
Jak przyjęto w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego „prawidłowa
wykładnia obowiązującego przepisu, odmienna od przyjmowanej uprzednio, jest
nową okolicznością (...). Ujawniona po uprawomocnieniu się decyzji stanowi
podstawę do wznowienia postępowania (...)”.
Z
orzeczenia tego wynika wprost, że ustalenie w toku postępowania,
zapoczątkowanego kolejnym wnioskiem ubezpieczonego o ponowne ustalenie prawa,
obiektywnej niezgodności wcześniejszej decyzji organu rentowego z
obowiązującymi w tym zakresie regulacjami, dotyczącymi przesłanek nabycia prawa
objętego wnioskiem, upoważnia organ do wzruszenia decyzji organu rentowego
korzystającej z przymiotu ostateczności. Ten kontekst nie może być pomijany
przy ustaleniu znaczenia zwrotu „ujawnienie okoliczności istniejących przed
wydaniem decyzji” zawartego w art. 114 ustawy emerytalnej.
Zgodnie
z poglądem wyrażonym w wyroku Sądu Najwyższego, w którym wyjaśniono, że
znaczenie zawartego w art. 114 ustawy „okoliczności” występuje w dwóch
znaczeniach:
1) okoliczności faktycznych oraz
2) okoliczności sprawy.
W tym drugim znaczeniu chodzi o ogół wymagań
formalnych i materialnoprawnych związanych z ustalaniem decyzją rentową prawa
do świadczeń emerytalno- rentowych.
W
konkluzji, ujawnieniem „okoliczności” w rozumieniu komentowanego przepisu może
być stwierdzenie, że wcześniejsza decyzja organu rentowego (odmawiająca prawa
do świadczenia) opierała się na błędnej wykładni przepisu normującego jeden z
warunków nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym.
Mając
zaś na względzie zarysowaną powyżej koncepcję „obiektywnej błędności decyzji
organu rentowego”, przepis art. 114 ustawy emerytalnej tym bardziej powinien
znajdować zastosowanie, gdy obiektywnie wadliwa decyzja organu rentowego,
odmawiająca wnioskodawcy potwierdzenia przysługującego mu prawa do świadczenia
emerytalnego, jest efektem konsekwentnego nieuwzględniania przez organ rentowy
wykładni ustawy emerytalnej dokonywanej w różnych sprawach przez Sąd Najwyższy.
Przedstawiona
wykładnia Sądu Najwyższego, dotycząca stosowania art. 114 ustawy o FUS, pozwala
traktować nawet błędne stosowanie przepisów ustawy emerytalnej przez organ
rentowy, jako podstawę zastosowania art. 114 ust. 1 pkt 1. W ocenie Sądu, tym
bardziej podstawą zastosowania tego przepisu jest orzeczenie Trybunału
Konstytucyjnego o niekonstytucyjności zastosowanego przy ustalaniu wysokości
emerytury przepisu art. 25 ust. 1b ustawy o FUS.
Odnosząc
się do wymogu z art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy o FUS, by ujawniona nowa
okoliczność istniała przed wydaniem błędnej decyzji, należy zwrócić uwagę, że
jeśli art. 25 ust. 1b ustawy o FUS został uznany przez
Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, to nie mógł on stanowić
podstawy prawnej decyzji ustalającej wysokość emerytury, ponieważ przepis
ten był niekonstytucyjny od chwili uchwalenia, a więc także w momencie
stosowania go przez organ rentowy, czego nie może podważyć fakt, iż w tym
czasie korzystał on jeszcze z domniemania konstytucyjności.
Uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją przepis prawa nie
może być stosowany przez sądy i inne organy w odniesieniu do stanów faktycznych
sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału,
Zatem w pełni uprawnione jest stanowisko, że w
przypadku wniosku ubezpieczonej o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem
skutków orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 r. należy wysokość
emerytury ustalić tak, jakby art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w stosunku do
kobiet urodzonych w roku 1953, nie obowiązywał w dacie wydawania decyzji o
przyznaniu emerytury.
Art.
25 ust. 1b ustawy emerytalnej nie mógł stanowić podstawy prawnej
decyzji, w której podstawę obliczenia emerytury pomniejszono o kwoty pobranych
emerytur. Ponieważ przepis ten był niekonstytucyjny od chwili uchwalenia, a
więc także w momencie stosowania go przez organ rentowy.
Określenie
„błąd organu rentowego” należy rozumieć szeroko, zgodnie z tzw. obiektywną
błędnością decyzji. Obejmuje on sytuacje, w których organ rentowy miał podstawy
do przyznania świadczenia, lecz z przyczyn leżących po jego stronie tego nie
uczynił. Za takie przyczyny można uznać wszelkie zaniedbania tego organu, każdą
obiektywną wadliwość decyzji, niezależnie od tego czy jest ona skutkiem
zaniedbania, pomyłki, celowego działania organu rentowego, czy też rezultatem
niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej i w
konsekwencji niejednoznaczności stanowionych przepisów. Oznacza to, że
przedmiotowe pojęcie obejmuje również niedopełnienie obowiązku działania z
urzędu na korzyść osób uprawnionych do świadczeń emerytalno-rentowych.
Określenie
„błąd organu rentowego” obejmuje sytuacje, w których organ rentowy miał
podstawy do przyznania świadczenia, lecz z przyczyn leżących po jego stronie
tego nie uczynił. Za takie przyczyny uznaje się wszelkie zaniedbania tego
organu, każdą obiektywną wadliwość decyzji (teoria tzw. obiektywnej błędności
decyzji), niezależnie od tego, czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki,
celowego działania organu rentowego, czy też rezultatem niewłaściwych działań
pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej i w konsekwencji
niejednoznaczności stanowionych przepisów. Oznacza to, że przedmiotowe pojęcie
obejmuje również niedopełnienie przez organ rentowy obowiązku działania z
urzędu na korzyść osób uprawnionych do świadczeń emerytalno-rentowych.
Uwzględniając
taki sposób rozumienia błędu organu rentowego i odnosząc go do wcześniejszych
rozważań dotyczących retroaktywnych skutków orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego,
należy stwierdzić, że decyzja organu rentowego o przyznaniu
emerytury powszechnej była dotknięta błędem, o którym mowa w
art. 133 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 133 ust. 2 ustawy o emeryturach i
rentach.
(na podstawie
wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach)
Art. 114. Nowe dowody mające
wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość
Dz.U.2018.0.1270
t.j. - Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
1. W sprawie
zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej
lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń
lub ich wysokość, jeżeli:
1) po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;
6) przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.
1b. Z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 2 i 3 decyzja może zostać uchylona lub zmieniona również przed stwierdzeniem sfałszowania dowodu lub popełnienia przestępstwa orzeczeniem sądu lub innego organu, jeżeli sfałszowanie dowodu lub popełnienie przestępstwa jest oczywiste, a uchylenie lub zmiana decyzji są niezbędne do zapobieżenia poważnej szkodzie dla interesu publicznego.
1c. Z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 2 i 3 można uchylić lub zmienić decyzję także w przypadku, gdy postępowanie przed sądem lub innym organem nie może być wszczęte na skutek upływu czasu lub z innych przyczyn określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego.
1d. O wszczęciu postępowania z urzędu w sprawie uchylenia lub zmiany decyzji, o której mowa w ust. 1, organ rentowy zawiadamia niezwłocznie osobę zainteresowaną.
1e. Uchylenie lub zmiana decyzji, o której mowa w ust. 1, nie może nastąpić, jeżeli od dnia jej wydania upłynął okres:
1) 10 lat – w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2–4;
2) 5 lat – w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 1 i 5;
3) 3 lat – w przypadku określonym w ust. 1 pkt 6.
1f. Przepisu ust. 1e nie stosuje się, jeżeli:
1) w wyniku uchylenia lub zmiany decyzji z przyczyn określonych w ust. 1 osoba zainteresowana nabędzie prawo do świadczenia lub świadczenie w wyższej wysokości;
2. Jeżeli prawo do świadczeń lub ich wysokość ustalono
orzeczeniem sądu, organ rentowy w przypadkach określonych w ust. 1:
1) wydaje we własnym zakresie decyzję przyznającą prawo do świadczeń lub podwyższającą ich wysokość;
2) występuje do właściwego sądu ze skargą o wznowienie postępowania, gdy z dokonanych ustaleń wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje lub świadczenia przysługują w niższej wysokości;
3) wstrzymuje wypłatę świadczeń w całości lub części, jeżeli emeryt lub rencista korzystał ze świadczeń na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w innych wypadkach złej woli.
1) wydaje we własnym zakresie decyzję przyznającą prawo do świadczeń lub podwyższającą ich wysokość;
2) występuje do właściwego sądu ze skargą o wznowienie postępowania, gdy z dokonanych ustaleń wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje lub świadczenia przysługują w niższej wysokości;
3) wstrzymuje wypłatę świadczeń w całości lub części, jeżeli emeryt lub rencista korzystał ze świadczeń na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w innych wypadkach złej woli.
Art. 133. Wypłata przyznanych
lub podwyższonych świadczeń
1. W razie
ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości,
przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w
którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie
wcześniej niż:
1) od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107a ponowne ustalenie wysokości renty rodzinnej ust. 3;
2) za okres
3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli
odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu
rentowego lub odwoławczego.
2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio również w razie ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości wskutek wznowienia postępowania przed organami odwoławczymi albo wskutek kasacji, z tym że za miesiąc zgłoszenia wniosku przyjmuje się miesiąc wniesienia wniosku o wznowienie postępowania lub o kasację.
